ινδουισμός

Η κυριότερη ινδική θρησκεία, που δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση άριων δοξασιών, λαϊκών μορφών λατρείας και βραχμανισμού. H διαμόρφωση αυτού του θρησκευτικού συγκρητισμού έγινε σε συνάρτηση με τη στρατιωτική επέκταση προς τα ανατολικά και τα νότια και με τις εισβολές από τη βόρεια Ινδία, καλύπτοντας μια χρονική περίοδο από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες έως το 1500. Βασική ιδέα του ι. είναι η απελευθέρωση της ανθρώπινης ψυχής από μια αλλεπάλληλη σειρά μετενσαρκώσεων (νόμος του κάρμα). Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, ο ι. προσφέρει άπειρα μέσα. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί μια καθαρά ατομική θρησκεία, από την οποία λείπει η κεντρική θρησκευτική εξουσία και τα δόγματα. Για τον ινδουιστή, όμως, είναι υποχρεωτική η πίστη στις ιερές Γραφές, στον νόμο της καρποφορίας των διαφόρων πράξεων, στις μετενσαρκώσεις, στην απελευθέρωση από αυτές κλπ. Οι κυριότερες ιερές Γραφές είναι οι Βέδες (Γνώση), οι Βραχμάνα και οι Ουπανισάδ. Σπουδαιότερες είναι οι τέσσερις Βέδες, που γράφτηκαν μεταξύ 1500 και 800 π.Χ. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η Ριγβέδα, ποιητικό βιβλίο με 1.028 ύμνους σε 10.600 στροφές, που είναι αίνοι και προσευχές στους θεούς (ιδιαίτερα στον θεό Βαρούνα, στον σοφό κύριο του ουρανού, και στον Ίντρα, θεό του πολέμου). Οι άλλες τρεις Βέδες περιέχουν μαγικές πρακτικές, τελετουργίες για τις θυσίες κλπ. Οι Βραχμάνα γράφτηκαν μεταξύ 800 και 700 π.Χ., εποχή κατά την οποία είχε αρχίσει να διαμορφώνεται η κοινωνική διάρθρωση των Ινδιών με τη δημιουργία διαφόρων τύπων κάστας. Στην κορυφή της ταξικής αυτής διάρθρωσης βρίσκονταν οι βραχμάνοι (ιερείς), από τους οποίους προέρχονταν «όλες οι ζωικές πνοές, όλοι οι κόσμοι, όλοι οι θεοί και όλα τα όντα». Οι βραχμάνοι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες και σε καθεμία από αυτές αντιστοιχούσε μία ομάδα ιερών βιβλίων,που είχαν ακριβώς τον τίτλο Βραχμάνα και ήταν κυρίως τελετουργικού περιεχομένου. Οι Ουπανισάδ, που γράφτηκαν μεταξύ 700 και 650 π.Χ., αντιπροσωπεύουν διάφορα θρησκευτικά και φιλοσοφικά ρεύματα και θεωρούνται από τους ινδουιστές ως οι υπέρτατες θείες αποκαλύψεις. Είναι περίπου 200, αλλά τόσο διαφορετικές και αντιφατικές μεταξύ τους ώστε, όπως ανέφερε ένας ινδουιστής λόγιος, «σε αυτές μπορεί ο καθένας να βρει εκείνο που επιθυμεί». Εκτός από αυτές υπάρχουν οι ελάσσονες Γραφές, οι Σμρίτι, μαζί με τους νόμους που ρυθμίζουν την κοινωνική, την ατομική και τη θρησκευτική ζωή, αλλά και τα δύο γνωστά ποιητικά έργα Ραμαγιάνα και Μαχαμπαράτα. Ανάμεσα στις διάφορες πρακτικές που προσφέρει ο ι. για την απελευθέρωση του ατόμου από τις μετενσαρκώσεις, ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι η γιόγκα, η οποία οδηγεί στην απόλυτη αυτοκυριαρχία και του σώματος και της ψυχής. Υπάρχουν απειράριθμες τελετουργίες στον ι. Κυριότερες όμως είναι αυτές που αφορούν τη γέννηση, την εφηβεία, τον γάμο και τον θάνατο. Ο ι. υποδιαιρείται σε πολλές αιρέσεις. Οι κυριότερες είναι των βισνουιτών, των σιβαϊτών, των σάκτας και των καναπάτγια. Οι βισνουίτες λατρεύουν τον Βισνού, τον τρίμορφο θεό, ο οποίος παριστάνεται ως νέος με τέσσερα χέρια, που κρατούν συμβολικά αντικείμενα. Οι σιβαΐτες λατρεύουν τον Σίβα, θεό καταστροφέα και δημιουργό, που εκπροσωπεί το διαρκές γίγνεσθαι. Παριστάνεται με τη μορφή ασκητή με τρία μάτια, με ένα φίδι κουλουριασμένο γύρω στο κεφάλι του, τυλιγμένος με δέρμα τίγρης και στολισμένος με ένα περιδέραιο από ανθρώπινα κρανία. Οι σάκτας λατρεύουν μία θεά, σύζυγο του Σίβα, την οποία επικαλούνται άλλοτε με το όνομα Ντέβι, μητέρα της ζωής και της τρυφερότητας, και άλλοτε με το όνομα Ντούργκα ή Κάλι, θεά που διακρίνεται για τη σκληρότητά της. Οι καναπάτγια λατρεύουν τον Γκανέσα, τον θεό με το κεφάλι ελέφαντα, γιο του Σίβα. Ινδουιστικός ναός στο Γκαντιναγκάρ στην Ινδία (φωτ. ΑΠΕ). Ο ινδουισμός επηρέασε βαθιά την τέχνη και τη σκέψη της Ινδίας. Στη φωτογραφία, ναός του 8ου αι., αφιερωμένος στον Σίβα, στην πόλη Μαμαλιπούραμ.

* * *

ό

το σύνολο τών θρησκευτικών αντιλήψεων και κοινωνικών εθίμων τού μεγαλύτερου μέρους τών κατοίκων τής Ινδίας.